گزارش کوتاه نشست علمی_کارشناسی
«روابط ایران و جمهوری آذربایجان در پرتو رویدادهای اخیر»
نشست علمی_کارشناسی «روابط ایران و جمهوری آذربایجان در پرتو رویدادهای اخیر» در روز چهارشنبه 28 مهر ۱۴۰۰ از سوی انجمن علمی ایرانی مطالعات منطقه‌ای به صورت وبینار برگزار شد. در این نشست دکتر حسین مسعودنیا دانشیار گروه علوم سیاسی دانشگاه اصفهان، دکتر نوذر شفیعی دانشیار گروه روابط بینالملل دانشگاه اصفهان و دکتر سید مهدی حسینی تقی‌آباد عضو کارگروه اوراسیای مرکزی انجمن علمی ایرانی مطالعات منطقه‌ای به طرح دیدگاه‌های خود پرداختند. مدیر این نشست، دکتر سعید وثوقی بودند. در ابتدای این نشست، دکتر محمدعلی بصیری با اشاره به فعالیت‌های انجمن علمی ایرانی مطالعات منطقه‌ای، به تشریح اقدامها و تلاش‌های صورت گرفته در گروه علوم سیاسی و روابط بینالملل دانشگاه اصفهان برای میزبانی از شعبه استانی انجمن و نیز اعلان برنامه‌های آتی شعبه استان اصفهان پرداخته و گشایش رسمی این شعبه در آینده نزدیک را اعلام کردند.
پس از آن دکتر سعید وثوقی به عنوان دبیر نشست، مدیریت جلسه را در دست گرفته و در ابتدا برای ورود به بحث، سخنانی را در ارتباط با ویژگی‌های منطقه قفقاز جنوبی و بازیگری بازیگران پرشمار در منطقه ارائه کردند. ایشان در ادامه به بررسی دلایل حضور اسرائیل در منطقه و بهویژه رابطه اسرائیل و جمهوری آذربایجان پرداختند. سپس از دکتر مسعودنیا دعوت کردند تا به طرح دیدگاه‌های خود بپردازند.
دکتر مسعودنیا در ابتدا گفتند: در ابتدای فروپاشی اتحاد شوروی، یک دوره ژئوپلیتیکی جدید در شمال ایران آغاز شد و ایران با توجه به پیوندهای تاریخی، امنیتی، سیاسی، فرهنگی و زبانی ناگزیر بود تا به این منطقه توجه داشته باشد. ایشان با اشاره به دیدگاه‌های دکتر روح‌الله رمضانی و دکتر شیرین هانتر در ارتباط با ویژگی‌های این دوره ژئوپلیتیکی افزودند: مهم‌ترین دغدغه ایران در این منطقه، ماهیت دولت‌های ذره‌ای منطقه، بافت جمعیتی یا به عبارتی اقوام موزاییکی منطقه، ناتوانایی دولت‌ها برای دولت‌سازی و میراث به جامانده از سلطه کمونیسم یعنی اختلافهای مرزی و جابهجایی‌های جمعیتی بوده است؛ به همین دلیل ایران سعی کرد در رابطه با این منطقه رویکردی عملگرایانه در پیش بگیرد. ایشان در ادامه به تشریح موانع و مشکلات حضور ایران در این منطقه پرداختند.
در ادامه نشست دکتر نوذر شفیعی بر پایه چارچوب نظری مایکل برچر، به تحلیل بحران در روابط ایران و جمهوری آذربایجان پرداختند و گفتند: اولین گام در بررسی یک بحران، کنش و جرقه است. دومین گام واکنش و مدیریت بحران است. در رابطه میان کنش و واکنش اتفاقی رخ می‌دهد که بر اساس آن، رابطه از حالت اولیه خود خارج شده و وضعیت نامطلوبی پیدا می‌کند. در این نقطه، بحران اتفاق می‌افتد. در روابط ایران و جمهوری آذربایجان، جرقه بحران زمانی زده شد که دولت جمهوری آذربایجان محدودیت‌هایی را برای کامیونداران ایرانی ایجاد کرد. واکنش ایران، یک سری موضع گیری‌های تند، تحرکات دیپلماتیک و سرانجام برگزاری مانور نظامی بود. واکنش ایران به این جرقه بیش از حد انتظار بود؛ بنابراین ارزش تهدید صورتگرفته برای ایران چیزی بیش از محدودیت‌های بهوجود آمده برای چند کامیوندار ایرانی بوده است. ایشان در ادامه در عین بررسی برتری‌های ایران نسبت به جمهوری آذربایجان مانند وسعت، جمعیت و توانایی نظامی، تنها نقطه تفاوت ایران و جمهوری آذربایجان را در موضع برتر این کشور در وضعیت ائتلاف عنوان کردند و در پایان بر این نکته اشاره کردند که با توجه به مدل برچر، منازعه‌ای ممتد در روابط ایران و آذربایجان حاکم است. این بحران، به صورت آتش زیر خاکستر عمل می‌کند.
در ادامه نشست، دکتر سید مهدی حسینی به طرح دیدگاه‌های خود پرداختند. ایشان گفتند: مسئله بحران در روابط ایران و جمهوری آذربایجان را باید به صورت کلی‌تر مورد بررسی قرار داد. فروپاشی شوروی تهدیدها و فرصت‌های بسیاری برای ایران فراهم آورد. اتفاقی که در بحبوحه فروپاشی شوروی رخ داد؛ درگیری ارامنه و آذری‌ها بود و بحث قره باغ به عنوان آتش زیر خاکستر مطرح بود که پس از استقلال این کشورها، این آتش شعله کشید. جمهوری اسلامی ایران از ابتدای فروپاشی شوروی با جنگ در نوار مرزی خود روبه رو و سرانجام وارد میانجی‌گری در این بحران شد. ایشان ادامه دادند: متاسفانه روایتی که از فعالیت ایران در زمان آتش بس در جنگ اول قرهباغ ارائه شد این بود که ایران در فعالیت‌های میانجی‌گرایانه خود، از آذری‌ها حمایت نکرد و طرف ارامنه را گرفت؛ در صورتی که واقعیت این گونه نبود. روابط ایران و جمهوری آذربایجان یک روابط پیچیده، با فراز و فرودهای جدی و بحران‌های اساسی بوده است. ایشان در ادامه به تشریح نقاط اختلاف در روابط ایران و جمهوری آذربایجان پرداختند. در پایان دکتر وثوقی از حضور اساتید محترم و حاضران در این نشست تشکر کردند و در پایان، حاضران به طرح نظرها و پرسش‌های خود از اساتید محترم پرداختند.
پایان